वासुदेव कामत  

भाजपाकडे ११९ आमदारांचं पाठबळ असल्याचंही चंद्रकांत पाटील यांनी सांगितलं

आपल्या भवताली राज्य किंवा राष्ट्रीय पातळीवर राजकीय, सामाजिक, साहित्यिक, औद्योगिक अशा विविध क्षेत्रांमध्ये अनेक घटना-घडामोडी होत असतात. त्यापैकी काही तात्कालिक, तर काही दीर्घ कालीन परिणाम करणाऱ्या असतात. भूतकाळातील अशाच काही घटना-घडामोडींचा ‘आज’च्या पाश्र्वभूमीवर लेखाजोखा घेणारे, त्यातील परस्परसंबंधांचा अन्वयार्थ लावू पाहणारे हे पाक्षिक सदर..

संमेलनाध्यक्षाची माळ गळय़ात पडली म्हणजे भरून पावलो, अशी बहुतेक साहित्यिकांची भावना असते आणि त्यासाठी साहित्य महामंडळ वा स्थानिक संयोजन समितीने केलेल्या भल्याबुऱ्या कृतींचा ते मूकपणे स्वीकार करतात.. गेल्या काही वर्षांतील या अनुभवाला अपवाद ठरणारे विश्राम बेडेकर, दि. बा. मोकाशी, विद्याधर पुंडलिक हे तिघेही दिवंगत साहित्यिक .

संजय गांधींच्या अकाली मृत्यूने सर्वपक्षीय राजकारण्यांनी सुटकेचा छुपा निश्वासच सोडला होता. त्यानंतर इंदिरा गांधी यांच्या देखरेखीत तयार होणारे राजीव गांधी यांनी पंतप्रधानपदाची जबाबदारी हाताळली, पण त्यांचा शोकात्म शेवट झाला. या साऱ्यांना बालपणीच फक्त पाहिलेल्या राहुल यांची प्रतिमा अनुत्साही राजकारणी अशीच असली तरी जगाचं लक्ष त्यांच्याकडे आहे..

जिंदा आणि सुखा यांच्या फाशीची अंमलबजावणी निर्विघ्नपणे झाली; पण मुळात त्याआधीच्या हत्येसारखी घटना टाळता आली असती का? दहशतवादी कारवाया आणि फाशी या चक्राचा वेग गेल्या काही वर्षांत कमी झाल्याबद्दल तक्रारींचा, नाराजीचा सूर लावायचा की हे चक्र भेदण्यासाठी सज्ज व्हायचं, याबद्दलचा संभ्रम अजूनही कायम आहे..

माजी पंतप्रधान अटलबिहारी वाजपेयी यांच्या व्यक्तिमत्त्वापेक्षा लालकृष्ण अडवाणी कितीतरी निराळे, तरीही या दोघा भिन्न प्रवृत्तींच्या नेत्यांनी मिळून दोन दशके पक्ष चालवला, सरकारही चालवले.

महाराष्ट्राचे दिवंगत नेते यशवंतराव चव्हाण यांच्या जन्मशताब्दी वर्षपूर्तीला ‘हक्कभंग प्रकरणा’नं मूल्यं जपू पाहणाऱ्या सुसंस्कृत राजकारणालाच आव्हान दिलं, हा योगायोग म्हणू! पण महाराष्ट्राची ताठ मान हळूहळू खाली कशी जात गेली, याचं एक कारण इथल्या नेतृत्वातही शोधता येतं. तसं केल्यास, आशादायक वर्तमानकाळही भूतकाळामुळे कसा काळवंडतो हे दिसेल..

तमिळनाडूच्या आजच्या नेत्यांना आलेला श्रीलंकेतील तमिळांचा पुळका आणि त्यासाठी त्यांनी सरकारला किंवा क्रिकेट, चित्रपट क्षेत्रांना वेठीला धरणे यामागे वैचारिक बांधीलकी कितपत आहे, अशी शंका आहेच. पण श्रीलंकेतल्या या प्रश्नात लक्ष घालणे भारताला भागच असल्याची भूमिका एका दिवंगत माजी पंतप्रधानांनी का घेतली?

मराठीत मासिकं, नियतकालिकं आज कमी असली तरी एक काळ मासिका-साप्ताहिकांचाच कसा होता, हे ‘ललित’च्या सुवर्णमहोत्सवाच्या निमित्तानं अनेकांना सहज आठवलं असेल.. ‘साधना’सारखा अपवाद वगळता माणूस, किलरेस्कर, मनोहर, सत्यकथा आदी ‘ललित’ची धाकटी-थोरली भावंडं आज नाहीत, पण नियतकालिकं आणि त्यांच्या लेखकांची प्रभावळ आजही स्थान टिकवून आहे....

लडाखच्या दौलत बेग ओल्डी भागात चिनी सैनिकांनी गेल्या महिन्यात घुसखोरीचा प्रकार केल्यामुळे आपण सारे अस्वस्थ झालो, पण अशा लष्करी कागाळय़ांपेक्षाही गंभीर आव्हान गेली काही र्वष चीन अतिशय पद्धतशीरपणे भारतासह शेजारी देशांपुढे निर्माण करत आहे..

पाकिस्तान आणि लष्करशाही, पाकिस्तान आणि युद्धखोरी किंवा हिंसक राजकारण हेच समानार्थी शब्द असल्याचं इतिहास सांगतो. अशा देशात लष्करी हुकुमशहांची सद्दी संपून लोकशाही सुरू झाल्याचं म्हटलं जात आहे, पण कुठे आहे ती लोकशाहीची पहाट?

‘जंटलमन्स गेम’ म्हणवला जाणारा क्रिकेटचा खेळ ब्रिटिश अमलाखालील भारतात रुजला, तो संस्थानिक आणि धनिकांमध्ये. स्वातंत्र्यानंतर या खेळाचे चांगलेच लोकशाहीकरण झाले आणि लोकप्रियता वाढत गेल्यानंतर, गेल्या काही वर्षांत तर व्यावसायिकीकरण किंवा धंदेवाईकीकरणच झाले. फिक्सिंगमुळे माफियांचा खेळ बनलेल्या आत्ताच्या क्रिकेटला हे रूप अचानक आलेले नाही..

इंदिरा आणि राजीव गांधी यांचा अपवाद वगळता या देशाला सर्वच पंतप्रधान साठीच्या किंवा पंच्याहत्तरीच्या पुढचेच ‘लाभले’! लालकृष्ण अडवाणी यांच्यावर होणाऱ्या टीकेतला ‘या वयात पदाची आकांक्षा’ धरल्याचा मुद्दा, आपल्या पंतप्रधानांची आणि पदासाठीच्या इच्छुकांची वयं पाहिल्यास पुरेसा धारदार उरत नाही.. इतकी मोठी वयोवृद्ध नेत्यांची परंपराच आपला देश आजवर तरी जपत आला आहे..

काश्मीर हे आंतरराष्ट्रीयदृष्टय़ा अतिशय संवेदनशील राज्य राहिलं आहे. त्यातच हिवाळ्यात काश्मीरचं खोरं उर्वरित भारतापासून जणू तुटलेलंच असायचं. बनिहाल (जम्मू) ते काझिगुंड (काश्मीर) रेल्वेमार्गामुळे या प्रकल्पामुळे ते जम्मूशी बारमाही जोडलं गेलं आहे. या रेल्वेमुळेकोकणप्रमाणेच या प्रदेशाचंही आर्थिक-सामाजिक चित्र निश्चितपणे बदलणार आहे.

शस्त्रास्त्र खरेदी आणि घोटाळा / भ्रष्टाचार/ गैरव्यवहार हे शब्द १९४८ पासूनच एकामागोमाग येऊ लागले. बोफोर्स हे याच जोडीतलं सर्वाधिक खळबळ माजवणारं, राजकीय उत्पात घडवणारं आणि सर्वाधिक काळ रेंगाळलेलं प्रकरण.. त्यातला ओट्टाव्हिओ क्वात्रोची काळाच्या पडद्याआड गेल्यानं ‘बोफोर्स’वरही पडदा पडत असताना ‘ऑगस्टा’ हेलिकॉप्टरांचं प्रकरण गाजू लागलं आहे

शस्त्रास्त्र खरेदी आणि घोटाळा / भ्रष्टाचार/ गैरव्यवहार हे शब्द १९४८ पासूनच एकामागोमाग येऊ लागले. बोफोर्स हे याच जोडीतलं सर्वाधिक खळबळ माजवणारं, राजकीय उत्पात घडवणारं आणि सर्वाधिक काळ रेंगाळलेलं प्रकरण.. त्यातला

राजकीय यात्रांचे महत्त्व ‘एनटीआर’ यांच्या चैतन्य रथाने सर्वच राजकीय पक्षांना पटले, पण भाजप आणि अडवाणींनी यात्रांचा मार्ग प्रशस्त केला! याच मार्गावरले यात्रेकरू आजही राजकीय ध्येयांकडे चालताहेत..

ज्या सनदी अधिकाऱ्यांनी व्यवस्था उभारण्यात सक्रिय सहभाग घ्यायचा, त्यांनाच या व्यवस्थेचा काच होण्याची उदाहरणं कमी नाहीतच आणि ती आजचीच नव्हे,

बौद्धबहुल म्यानमार हा देश आणि तिथल्या रोहिंग्य मुस्लिमांची दहशतवादाला मिळणारी साथ, हा प्रश्न तुलनेने नवा, पण धर्माच्या नावावर चालणारं राजकारण आणि धर्माधिष्ठित दहशतवाद यांचा एकमेकांशी संबंध जुनाच आहे.

तीन घटना. वेगवेगळ्या काळांतल्या, वेगवेगळ्या सामाजिक संदर्भातल्या. तिन्ही अतिशय गंभीर गुन्ह्य़ांच्या, सामाजिक प्रक्षोभ निर्माण करणाऱ्या.

अलीकडेच शमलेल्या मुजफ्फरनगर दंगलीआधी, गेल्या अनेक वर्षांत देशात विविध ठिकाणी झालेल्या धार्मिक दंगलींचा तपशील पाहिला तर दंगल म्हणजे दोन गटांमधला उत्स्फूर्त, भावनिक उद्रेक असतो,

मध्य प्रदेशच्या दतिया जिल्ह्य़ातल्या दुर्घटनेचं उदाहरण एकमेव नाही.. गर्दीमुळे भाविकांचे हाल आणि रामभरोसे सुरक्षा ही जणू ‘आपली

शेतमालाला उत्पादनखर्चावर आधारित दर द्या, या मागणीसाठी ३३ वर्षांपूर्वी १० नोव्हेंबरला उग्र, काहीसं हिंसक आंदोलन झालं. इथून पुढे, राज्यातली शेतकरी

भारतातून निराळा झालेला देश, हीच ओळख पाकिस्तान या देशाची आहे. तिथल्या राज्यकर्त्यांनाही भारतविरोधाच्या वाऱ्यांवर स्वार व्हावंच लागतं, हे अनेकदा दिसलं आहे.

रालोआने अडवाणी, नितीशकुमार यांची पर्वा न करता पंतप्रधानपदासाठी नरेंद्र मोदींच्या नावाची घोषणा करून टाकली.

यानंतर गावोगावी भागवत धर्माचा प्रसार करीत ही भावंडं नेवाशाला आली.

अगदी असाच प्रश्न बहिणाबाईंना पडला होता

पल्यापासून दूर जाणार. ज्ञानेश्वर महाराज म्हणतात, मुलं कशी असतात, तर ‘गोरूवे बैसली रुखा तळी’ म्हणजे उन्हापासून रक्षण करण्यासाठी जशी गुरं झाडाच्या सावलीत बसतात,

माझे मज कळो येती अवगुण, काय करू मन अनावर

स्मित करून म्हणाल्या मला चांदण्या काही...

आता परतायचं म्हटलं, तरी परतता येईल का कोणाला?

कृष्ण बोलल्याशिवाय मी बोलत नाही, मी आतून पोकळ आहे.

तुलसी दया न छांडीये, जब लग तन मे प्राण

अंतरातला श्रीकृष्ट भेटण्यासाठी मनाचा शोध घेतला पाहिजे.

प्रापंचिक संकटांनी आणि दुष्काळाने गांजलेले तुकाराम, एक दिवस कोणालाही न सांगता, घराबाहेर पडले, मनाच्या निराश अवस्थेत त्यांनी भामचंद्र डोंगराच्या गुहेत बसून विठोबाचं ध्यान करायचं ठरवलं, पंधरा दिवस ते अन्नपाण्या वाचून ध्यान करीत बसले, त्यानंतर त्यांचा जीवनाचा दृष्टिकोन बदलून गेला. सुंदर ते ध्यान उभे विटेवरी, राजस सुकुमार मदनाचा पुतळा असं विठोबाचं वर्णन करणाऱ्या तुकारामांना, विठोबा केवळ […]

काम क्रोध विंचू चावला, तम घाम अंगासी आला, त्याने माझा प्राण चालला

नाम जप साधना आणि ज्ञानेश्वरीपठण

हरी ध्यान, हरी ध्यान तेची माझे तत्त्वज्ञान.

विठोबाला नामदेवाच्या घरी फार आनंद होतो.

योगी अरविंदांच्या आश्रमात योगसाधनेचा ध्यास घेतलेल्या मीरा रिचर्ड पाँडेचरीच्या आश्रमाच्या आधारस्तंभ होत्या

ज्ञानेश्वरीत श्रीकृष्णाची स्तुती करताना अर्जुनाने सोमकांत मण्याचा दृष्टांत दिला.

विनोदी अभंगांनी लोकांना अंतर्मुख ही केले.

एक दिवस कल्याणला समर्थानी सर्व लेखनसामग्री घेण्यास सांगितली, आज कुठे जायचे ते कल्याणला कळेना

कार्तिक महिन्यात सर्व सृष्टी आनंदाने बहरून येते. याच काळातल्या तुळशीच्या लग्नाला म्हणूनच महत्त्व असते.

आळंदीहून निवृत्ती, ज्ञानदेव, सोपान आणि मुक्ता ही चार भावंडं पहिल्यांदा ज्या वेळी पंढरपूरला आली

दासबोधात समर्थ रामदास स्वामींनी राजकारण कसे असावे याबद्दल मार्गदर्शन केले आहे.

या विचारांच्या तरंगाबद्दल प्रसिद्ध इंग्रजी लेखकाने, मार्क ट्वेनने एक अनुभव त्याच्या डायरीत लिहून ठेवला

ज्ञानेश्वरीत ज्ञानेश्वर महाराज म्हणतात

गेले वर्षभर संतांच्या चांगल्या विचारात मनावरचे ताणतणाव दूर झाले.